Naturalne jaskinie skalne są najwcześniejszymi znanymi miejscami mieszkalnymi i rytualnymi. Malowidła skalne, narzędzia i kości zwierząt są dowodem, że miejsca te tysiące lat temu były wykorzystywane przez ludzi epoki kamiennej. Ale nawet w czasach współczesnych, w miejscach takich jak na przykład prowincja Shaanxi i „smocze” jaskinie w prowincji Henan (obydwie prowincje leżą w północno-środkowych Chinach), w wykutych w skałach wioskach w środkowej Anatolii (Turcja), w górach Matma-ta w południowej Tunezji, w odosobnionych górskich regionach Hiszpanii około 40 milionów ludzi mieszka w warunkach, które właściwie można określić jako jaskiniowe.
Budowle z surowego lub z grubsza ociosanego kamienia – megality (prawdopodobnie miejsca obserwacji astronomicznych, kopce grobowe i inne miejsca kultowe) – są datowane na początek IV tysiąclecia p.n.e. Obrobiony kamień przetrwał tysiące lat – piramidy, świątynie Amona w Karnak i Luksorze w Egipcie, Kaba (Kaaba) – święte miejsce kultu muzułmanów w Mekce, Wielki Mur Chiński i rzymskie drogi, i akwedukty w całej Europie.
Do XV wieku obrobiony kamień używany był głównie do budowy pałaców i zamków, świątyń i fortyfikacji. Elity Majów budowały kamienne miasta dla siebie, podczas gdy reszta populacji żyła w lepiankach. Granitowe miasto Machu Piechu, położone wysoko w Andach, stało się schronieniem Inków. W Europie kamień był ulubionym materiałem do budowy domów bogacących się klas średnich.
Tradycyjne budynki kamienne
Ze względu na słabo rozwinięty transport, lokalne zasoby kamienia były podstawowym źródłem materiałów budowlanych na danym terenie. W Wielkiej Brytanii domy ze skal wapiennych budowano w rejonie wzgórz Cotswold w południowej Anglii, z krzemienia – we wschodniej Anglii, a z granitu – Kornwalii i Hebrydach. W USA piaskowiec był lokalnym materiałem wykorzystywanym do budowy nowojorskich brązowych domów szeregowych i wczesnych budowli tarasowych w Sydney, a niebieski bazalt – w Melbourne. W miejscach położonych z dala od kamieniołomów, kamień był używany tylko na elewacje domów z cegieł i drewna, na nadproża i oprawy okien, na stopnie i do wykładania ścieżek. W czasach współczesnych wysokie koszty uzyskania kamienia z kamieniołomów spowodowały, że używa się go tylko na elewacje, choć ponownie wzrasta zainteresowanie budowaniem z kamienia różnego rodzaju podziemnych, jaskiniopodobnych domów.
Rodzaje kamienia budowlanego
Granit – składa się głównie ze skaleni, kwarcu i biotytu; twardy, trwały kamień, odporny na wpływy atmosferyczne, nie przepuszczający wody. Występuje w różnych kolorach, od jasnoszarego, przez żółtawy do różowego, ma teksturę zwykle bezładną. Jest najbardziej rozpowszechnioną skałą skorupy ziemskiej. (W Polsce występuje w Tatrach i na Dolnym Śląsku, np. w Karkonoszach).
Krzemień – składa się głównie z drobnoziarnistego kwarcu, chalcedonu, niekiedy opalu. Czarny, brunatny lub szary; zbity, bardzo twardy. (W Polsce występuje na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i Lubelskiej).
Bazalt – składa się głównie z plagioklazu (rodzaj skaleni), piroksenu i amfiboli, a także niekiedy z oliwinu. Czarna, czasem ciemnoniebieska skała magmowa, w stanie zwietrzałym brunatna lub ciemnozielona. (W Polsce występuje głównie na Dolnym Śląsku i w Górach Świętokrzyskich).
Piaskowiec – osadowa skała powstała przez scementowanie ziaren piasku spoiwem, np. krzemionkowym, wapiennym. Może być zbity lub porowaty, zależnie od ilości i rodzaju spoiwa, a także od wielkości ziaren; biały, żółtawy, różowy, ceglastoczerwony, brunatny, zielony, ciemnoszary. Jest łatwy w obróbce; stosowany między innymi jako kamień okładzinowy. Rozpowszechniony na świecie. (W Polsce występuje w Karpatach, na Dolnym Śląsku, w Górach Świętokrzyskich).
Wapień – węglanowa skała osadowa, składająca się głównie z kalcytu. Większość wapieni jest pochodzenia organicznego (z muszli, szczątków koralowców i innych organizmów), mają barwę białą, żółtawą, szarą, brunatną (z zawartością minerałów żelaza). W budownictwie oprócz zastosowania jako kamień budowlany są używane do produkcji wapna palonego, cementu. (W Polsce wapienie w największych ilościach występują w Górach Świętokrzyskich, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżynie Lubelskiej, w Pieninach i Tatrach).
Łupki krystaliczne – skały metamorficzne (powstałe przez przeobrażenie skał w głębi skorupy ziemskiej pod wpływem podwyższonego ciśnienia i temperatury). Ciemnoszare lub zielonkawe, dzielą się na cienkie równoleglo-ścienne płytki; używane niekiedy jako płytki dachowe, podłogowe i inne. Są jednak dość kruche. (W Polsce występują na Dolnym Śląsku i w Tatrach).
Marmur – skała metamorficzna, składająca się głównie z ziaren kalcytu (rzadziej dolomitu), powstała przez przeobrażenie wapieni; barwa biała, szara, różowa, zielonkawa – zależnie od rodzaju i ilości domieszek; łatwa do rzeźbienia i polerowania. Znajduje wiele zastosowań – jako materiał okładzinowy, dekoracyjny itp. W Europie występuje w największych ilościach we Włoszech i Grecji. (W Polsce znajduje się na Dolnym Śląsku, np. w okolicach Kłodzka); marmurami nazywa się też zbite wapienie dające się polerować, na przykład marmury kieleckie i chęcińskie.