Farby i lakiery

Ponad 15 000 lat temu artyści epoki kamienia łupanego zdobili jaskinie różnorodnymi malowidłami. Tematem była otaczająca ludzi natura. Ścienne malowidła przedstawiają ptaki, zwierzęta oraz florę – kolorowe i rzadko dziś spotykane kwiaty. Tego rodzaju malowidła odkryto w jaskiniach we Francji, północnej Hiszpanii i całkiem niedawno, bo w 1940 roku, w jaskini Lascaux w rejonie Mon-tignac we Francji.

Pierwotne malowidła były wykonane za pomocą ochr -jaskrawo zabarwionych substancji mineralnych, zawierających rozmaite tlenki, które nadawały im różne kolory -od czerwonego, przez odcienie brązu do żółtego; czarny barwnik pochodził z węgla drzewnego. Ochry i węgiel, używane do malowania, były dokładnie wymieszane z tłuszczem zwierzęcym, co czyniło malowidło odpornym na działanie wody. Istnieją dowody potwierdzające, że nasi wcześni przodkowie obsypywali głowy umarłych czerwoną ochrą – podobnie jak czynią do dzisiaj australijscy Aborygeni w czasie ceremonii pogrzebu.

Artyści epoki kamienia umieli się też posługiwać „szablonem” – istnieją wizerunki ręki człowieka pierwotnego, które były ewidentnie uzyskane przez przyłożenie dłoni do płaskiej powierzchni skalnej i opryskanie wokół farbą.

Starożytni Egipcjanie dekorowali zbudowane z gliny i mułu rzecznego ściany malunkami wykonywanymi wodnymi farbami na bazie gumy arabskiej. Aby uzyskać różnorodne barwy, stosowali sproszkowane minerały – cynober, aby otrzymać barwę czerwoną, malachit – zieloną, lazuryt – niebieską.

Sztuka malarska rozwinęła się jednak najpełniej w epoce minojskiej, szczególnie na Krecie, gdzie została doprowadzona do perfekcji. Tradycję tę później kontynuowali Rzymianie, którzy pierwsi zastosowali słynną purpurę tyryjską, uzyskiwaną z wydzieliny gruczołu śluzowego ślimaka purpurowca (szkarłatnika) oraz zielononiebie-ski pigment otrzymywany ze związków miedzi. Jednak to Arabowie odkryli dwa najbardziej „kolorowe” pigmenty -jaskrawoczerwony cynober (siarczek rtęci) i głęboką, ciemnoniebieską ultramarynę, uzyskiwaną ze sproszkowanego półszlachetnego kamienia lazurytu (lapis lazuli).

W XIV wieku zaczęto stosować farby temperowe, w których żółtko kurze zmieszane z pigmentami dawało kolory żywe i pełne blasku. Od XV wieku weszły w użycie farby olejne składające się z olejów: lnianego, makowego, z orzechów włoskich i siemienia konopnego rozcieńczonych terpentyną, z dodatkiem odpowiednich pigmentów.

W XVIII wieku odkryte zostały dwa nowe pigmenty – błękit pruski i żółcień neapolitańska. W XIX wieku wraz z pojawieniem się barwników syntetycznych znacznie rozszerzyła się paleta barw.

Farby olejne i lakiery

Do XV wieku olej lniany był najczęściej stosowanym środkiem używanym do pokrywania (lakierowania) powierzchni. Spełniał dwa podstawowe kryteria – był zarówno trwały, jak i powszechnie dostępny. Z czasem stał się głównym składnikiem farb olejnych, do których dodawano – jako rozcieńczalnik – otrzymywaną z żywicy drzew iglastych terpentynę oraz pigmenty. Farby olejne były nieporównywalnie bardziej trwałe i odporne na działanie czynników atmosferycznych niż dawniejsze farby temperowe (na bazie żółtek).

Na początku XX wieku wprowadzono wiele zmian w składzie farb olejnych, tak aby zapewnić ich szybsze schnięcie oraz większą trwałość i charakterystyczny połysk uzyskanych powłok. Od czasów II wojny światowej składniki farb olejnych zaczęto wytwarzać w procesach petrochemicznych, zastępując żywice i oleje roślinne żywicami syntetycznymi.

Farby zawierające składniki otrzymywane syntetycznie mogą być szkodliwe dla zdrowia. Stwarzają poważne zagrożenia, zwłaszcza podczas produkcji, a także nanoszenia na powierzchnię oraz schnięcia. Obecnie w wielu krajach, przede wszystkim w Niemczech i Stanach Zjednoczonych, produkuje się wyroby lakierowe nie zawierające toksycznych składników, a więc bezpieczne dla środowiska przyrodniczego.